Pedagogische visie en visie op leren
In het voorgaande gedeelte van dit hoofdstuk lag het accent vooral op de inhoud van het onderwijs op het Molenbolwerk. In het voorjaar van 2019 heeft het team, met het oog op het nieuwe schoolplan, ook haar visie op de pedagogische benadering van kinderen en de wijze van leren geformuleerd. Wij vinden deze visie karakteriserend en veelzeggend voor het Molenbolwerk.
Ons onderwijs is gericht op het welzijn van de kinderen nu. Dit proberen we vorm te geven in pedagogische en didactische ‘modellen’, die van blijvende invloed zijn op het leven van de kinderen. Met deze ‘modellen’ als basis denken we dat we hen voorbereiden op een goede toekomst. De wereld veranderd zo snel, dat het bijna onmogelijk is om te weten wat de kinderen die nu opgroeien nodig hebben in hun toekomst. Van blijvende waarde zullen vaardigheden en verworven houdingen zijn, die te maken hebben met persoonlijkheidsvorming, communicatie en omgaan met veranderingen. Deze blijvende waarden vinden we als school in hoge mate terug in A) de opvattingen van Luc Stevens (relatie, competentie en autonomie), B) in de opvattingen over leerbaarheid (growth mindset) en C) in het programma van Rots&Water (zelfbewustzijn en communicatie).
A . Ieder mens is gebouwd om zichzelf te ontwikkelen en heeft een natuurlijke behoefte aan relatie, autonomie en competentie
Als in voldoende mate is voldaan aan de behoefte aan relatie (‘anderen waarderen mij en willen met mij omgaan’), aan de behoefte aan autonomie (‘ik kan het zelf, hoewel niet altijd alleen’) en aan de behoefte aan competentie (‘ik geloof en heb plezier in mijn eigen kunnen’) is er welbevinden, motivatie, inzet en zin in leren. Wordt hier door opvoeders (ook leraren!) tekort gedaan, dan ontstaan voorspelbare taakhouding- en motivatieproblemen op school.
Relatie
Kinderen hebben behoefte aan relatie, zowel met hun leerkrachten als met andere kinderen. Ze willen het gevoel hebben erbij te horen, deel uit te maken van een gemeenschap. Hoewel in een gemeenschap conflicten zijn en men rekening moet houden met elkaar, voelt men zich er in principe veilig. Kinderen en volwassenen voelen zich gezamenlijk verantwoordelijk voor een goede sfeer en als het lastig is, kan de leerling rekenen op de steun van zijn leraar. In scholen hebben volwassenen veel invloed op de kwaliteit van de relaties. Niet door op de voorgrond te treden, maar juist door vanaf de zijlijn beschikbaar te zijn. Luisteren, vertrouwen bieden, optreden als het echt nodig is, uitnodigende omstandigheden creëren, het goede voorbeeld zijn, uitdagen en ondersteunen zijn belangrijke pedagogische voorwaarden voor het ontstaan van goede relaties.
Competentie
Kinderen willen laten zien wat zij kunnen en zichzelf als effectief ervaren. Dat vraagt uitdaging. Dat kan alleen als het onderwijs is afgestemd op de mogelijkheden en (basis) behoeften van de leerling. Niet opletten, niet meedoen, onderpresteren, niet durven, het zijn vaak tekenen van afstemmingsproblemen. Een leerkracht die de ontwikkeling van haar leerlingen serieus neemt, biedt de leerling ruimte om passende leerdoelen voor zichzelf te formuleren en voor hem haalbare resultaten te boeken. Een combinatie van hoge (en reële) verwachtingen en beschikbaarheid voor hulp en ondersteuning, zijn een goede basis voor het ontwikkelen van een gevoel van competentie.
Autonomie Autonomie verwijst naar het gevoel onafhankelijk te zijn. Kinderen willen het gevoel hebben de dingen zélf te kunnen doen. Zélf kunnen beslissen, zelf keuzes maken. Dat kan alleen in een omgeving waarin de eigenheid van het kind gerespecteerd wordt. Een kind is er voor zichzelf, niet voor zijn ouders of voor de school. Kinderen hebben al jong behoefte zich te onderscheiden, hun eigen keuzes te maken. Het pedagogische antwoord hierop is het bieden van veiligheid, ruimte, begeleiding en ondersteuning soms en het waarborgen van de verbondenheid met de ander. Individuele vrijheid is belangrijk en wordt gestimuleerd, maar altijd in relatie met de ander en met behoud van diens vrijheid en jouw verantwoordelijkheid daarvoor. Autonomie verwijst altijd naar relatie.
Pedagogische Tact
Omgaan met leerlingen op school is een aaneenschakeling van ‘pedagogische ogenblikken’. Momenten waarin de leraar in een ‘split second’ een beslissing moet nemen. Zij moet onmiddellijk weten wat te doen of juist níet te doen. Ze kan het zich niet veroorloven al te lang stil te staan bij de afweging van de meest adequate reactie. Dat is een reactie die aansluit bij de situatiebeleving van de leerling en die tegelijkertijd de leerling in staat stelt om verder te gaan met zijn bezigheid. Een reactie die de leerling en de groep weer in rust, in evenwicht brengt. In de interactie tussen leerkrachten en leerlingen komt het daarop aan, op iets wezenlijks, iets bijzonders, iets dat zich bijna niet laat omschrijven. Een fenomeen waarin zichtbaar en voelbaar is dat de leerkracht op het goede moment de goede dingen doet en zegt, óók in de ogen van de kinderen. Dat fenomeen wordt ‘Pedagogische Tact’ genoemd, waarbij het niet gaat om de competenties van de leraar, maar vooral om wie hij is.
Interactie
De basisbehoeften en de pedagogische antwoorden, worden verbonden door het woord ‘interactie’. De kwaliteit van de interactie bepaalt, volgens Stevens (2004), de kwaliteit van het pedagogische klimaat. Een goed pedagogisch klimaat in een groep of in een school is niet te waarborgen door procedures, afspraken of regels. Afstemming van het handelen op de behoefte op dit moment is essentieel. De ene keer wacht je af, terwijl het de volgende keer nodig is om in te grijpen. Pedagogische Tact bepaalt de kwaliteit van de interactie en daarmee de kwaliteit van de school. Van groot belang is echter wel dat leraren zich bewust zijn van de waarden waarvoor zij staan: hun pedagogische uitgangspunten. In een school dient daarover wel overeenstemming te zijn, neergelegd in een schoolconcept dat ook praktijk wordt in die school.
B. Mindset is de manier waarop de leerkracht, leerling en ouders denken over leerbaarheid.
We typeren de uitersten als een vaste-mindset en een groei-mindset. Bij een vaste-mindset veronderstellen we dat de mogelijkheden tot leren van een kind een vast en aangeboren gegeven is. Een groei-mindset gaat echter uit van de plasticiteit van het brein. Dat betekent voor ons dat de leerbaarheid van kinderen onbegrensd is en niet bepaald wordt door (aangeboren) intelligentie en/of talent. Om de plasticiteit optimaal te kunnen benutten, moet er wel aan een aantal pedagogische en didactische voorwaarden voldaan worden. Didactisch gaat het vooral om ‘alle zes in de les’, om betrokkenheid van de leerling bij zijn eigen leerproces en om het effect van de ‘spiegelneuronen’ (de verwachting die de leerkracht uitstraalt over leerbaarheid). Pedagogisch gaat het vooral om bovengenoemde pedagogisch tact, waarin (behoud van) autonomie en status belangrijke factoren zijn. In onze kijk op opbrengsten staat groei, leerhouding en betrokkenheid voorop, en daarna pas niveau. De overtuiging over leerbaarheid vraagt wel inspanning: proberen, volhouden, je dingen ontzeggen, fouten durven maken, in verschillende strategieën denken, leren van anderen, je eigen doelen stellen, enz. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat lessen over leren en de werking van de hersenen tijdens het leren, ook bijdraagt aan het ontwikkelen van een groei-mindset. In alle groepen en voor alle leeftijden zijn we daarom bezig om lessen te ontwikkelen over mindset. Sinds 2017 spant de school zich in een steeds mindsetvriendelijkere school te worden. Voor de verdere vormgeving verwijzen we naar onze ouderbrochure ‘een mindset vriendelijke school’.
C. Een gezonde communicatie impliceert een sterke ‘ik’.
In onze moderne, complexe maatschappij waar mensen dagelijks worden geconfronteerd met keuzes, voortdurend worden gebombardeerd met een stroom van informatie via televisie, internet, muziek, magazines, reclames etc. is het van groot belang dat een sterke identiteit wordt opgebouwd en goede sociale vaardigheden worden ontwikkeld. De school is het instituut waar kinderen veruit de meeste tijd doorbrengen en is daarom bij uitstek geschikt om kinderen bij te staan in hun sociaal-emotionele ontwikkeling. De ontwikkeling van de fysieke weerbaarheid is niet alleen doel op zich maar is vooral ook middel om mentale en sociale vaardigheden te ontwikkelen. Het mensbeeld van waaruit wij werken omvat de sociale identiteit (Hoe gaan we met elkaar om?), de psychologische identiteit (Wie ben ik?) en de spirituele identiteit (Hoe zijn wij met elkaar verbonden?)
Vier rode draden
In de door ons voorgestane sociaal-emotionele ontwikkeling staan 4 thema’s centraal n.l. zelfbeheersing, zelfreflectie, zelfvertrouwen en in actie kunnen en durven komen. Deze thema’s worden in het programma door 4 rode draden met elkaar verbonden:
1) Het leren gronden (stevig en ontspannen staan), centreren (adem in de buik) en richten van de aandacht. Iemand die gecentreerd is en gegrond ervaart een stevige, fysieke basis die elke handeling, en het tot handelen overgaan, vergemakkelijkt.
2) De ontwikkeling van de gouden driehoek: lichaamsbewustzijn-emotioneel bewustzijn-zelfbewustzijn. Zonder lichaam is er geen bewustzijn van emoties mogelijk. Zonder lichaamsbesef is er geen emotioneel besef en geen zelfbesef mogelijk. De ontwikkeling van meer lichaamsbewustzijn leidt daarom tot meer inzicht en ervaring van de eigen reactiepatronen, hetgeen een kans biedt tot verdieping van het emotioneel bewustzijn en zelfbewustzijn. De ervaring van een kalme, sterke fysieke basis maakt het makkelijker om met anderen contact te maken, vast te houden aan een eigen standpunt, en gevoelens en emoties op beheerste manier tot uitdrukking te brengen.
3) De ontwikkeling van fysieke communicatievormen als basis voor de ontwikkeling van andere, meer verbaal georiënteerde, vormen van communicatie
4) Het Rots&Waterconcept. De harde, onwrikbare rotshouding versus de beweeglijke, verbindende waterhouding. Dit concept kan op verschillende niveaus worden ontwikkeld en toegepast: op fysiek niveau en op mentaal- en sociaal niveau. Zo is het ook mogelijk binnen een gesprek te kiezen voor een rotsopstelling of een wateropstelling en ditzelfde geldt voor de manier waarop men relaties met anderen onderhoudt. Op spiritueel niveau tenslotte vallen de tegenstellingen tussen rots en water weg. Daar ontstaat het inzicht en ervaart men dat beide wegen en kwaliteiten, zowel de rots- als de waterkwaliteit, noodzakelijk zijn om tot zelfverwezenlijking te komen en dat mensen in diepste wezen met elkaar verbonden zijn en een gezamenlijke weg afleggen. Dit betekent dat het vasthouden aan een eigen mening, eigen gevoel, eigen richting wel degelijk grote positieve waarde kan hebben. Levenskunst is het vinden van een balans tussen rots- en waterkwaliteiten, tussen samengaan met anderen en het vinden van een eigen weg, vasthoudend aan eigen overtuigingen en gevoel. Voor de verdere vormgeving verwijzen we naar onze ouderbrochure ‘een Rots&Water school’
De Gezonde School
Gezondeschool.nl is een initiatief van het ministerie van onderwijs om scholen te helpen die structureel willen werken aan gezondheid. Gezondeschool.nl kan aan scholen een vignet of een certificaat toekennen. Deze toekenning bevestigt dat de school structureel en kwalitatief aan de gezondheid van de leerlingen werkt volgens de 4 GezondeSchool-pijlers: beleid, educatie, signalering en communicatie. In augustus 2018 heeft onze school het themacertificaat Sociaal-emotionele ontwikkeling van Gezondeschool.nl opnieuw toegekend gekregen. Dit certificaat is 3 jaar geldig.
Een belangrijk aandeel in het behalen van het certificaat is ons keuze om met Rots&Water te werken. In schooljaar 2018 is de school gecertificeerd als Rots & Waterschool.
“We maken geen onderscheid tussen kinderen"
Het Molenbolwerk wil in haar onderwijs alle kinderen insluiten. Wij willen een school zijn voor alle kinderen ongeacht hun verstandelijke en fysieke mogelijkheden en ongeacht hun maatschappelijk, etnische of levensbeschouwelijke achtergrond. Elk kind is uniek en heeft dus ook unieke onderwijsvragen. Dit brengt met zich mee dat onze school onderwijs wil bieden dat tegemoet komt aan verschillende onderwijsbehoeften. Hierbij willen we steeds minder denken in termen van een ‘gemiddeld onderwijsaanbod’ voor de doorsnee kinderen en een aangepast aanbod voor kinderen met specifieke behoeften. Datgene wat kinderen nu juist gemeenschappelijk hebben is dat zij allen van elkaar verschillen. De school staat voor de uitdaging om onderwijs te bieden passend bij het specifieke van elk kind. De term ‘zorgleerlingen’ die doorgaans voorbehouden is aan de kinderen die min of meer serieuze ontwikkelingsproblemen hebben, hanteren we niet meer. Al onze leerlingen zijn leerlingen die specifieke onderwijsbehoeften hebben. Daaraan tegemoet komen komt alle kinderen in gelijke mate toe.
De rol van de school in de samenleving
De rol van de school in de samenleving en de inhouden van het onderwijs staan onder druk. De school wordt regelmatig genoemd als spil in maatschappelijke veranderingen (waarden- en normendebat, de multiculturele maatschappij, de duurzame samenleving). Tegelijkertijd spreekt de overheid scholen aan om zich (nog meer) te concentreren op de basisvaardigheden taal en rekenen en wil zij de kerndoelen voor overige ontwikkelingsgebieden facultatief maken. Hierdoor krijgt de school een grotere vrijheid, maar daarmee ook meer verantwoordelijkheid, omdat zij nu autonoom keuzes moet maken. Als Molenbolwerk vinden wij dat de school zich concentreren moet op haar onderwijsgevende taak. Ontwikkelingen in de richting van bijv. een brede school, het professionaliseren van overblijf- en opvangmogelijkheden bekijken we sterk kritisch omdat deze kunnen afleiden van de kerntaak van het onderwijs. Het accent op de taal- en rekenontwikkeling mag ook niet leiden tot een uitholling van het overige onderwijsaanbod, omdat voor een harmonieuze ontwikkeling creatieve, lichamelijke, wereldoriënterende, religieuze en sociaal-emotionele vorming onontbeerlijk zijn. Als Molenbolwerk trachten we maatschappijkritisch te zijn. Ons onderwijs moet enerzijds adequaat inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen, omdat het goed voorbereid zijn van de kinderen op hun maatschappelijke deelname bijdraagt aan hun welzijn. Anderzijds hechten wij vanuit ons mens- en wereldbeeld aan waarden, die juist in onze maatschappij onder druk staan (denk aan problemen m.b.t. het milieu, vervreemding, verzakelijking, vereenzaming, e.d). Voor zover dat binnen onze invloedsfeer ligt, willen we hier actief tegenwicht bieden.
Wij beseffen dat onze onderwijsvisie mede bepaald is door de concrete context van onze school en dat deze daardoor voortdurend in ontwikkeling is. Toch denken we dat een zekere consequentie in onze visie herkenbaar is en moet blijven. In deze zin willen wij als Molenbolwerk een ‘eigen’ herkenbaar product zijn, waar ouders van binnen en buiten IJzendijke zich mee kunnen of willen identificeren (of juist niet).
Bepalend voor het verwezenlijken van onze visie is de betrokkenheid van geledingen van onze school. Naarmate de persoonlijke ambities en doelen van teamleden en ouders meer samenvallen met die van school groeit de persoonlijke betrokkenheid met de school en heeft de school meer kans haar missie te verwezenlijken. Om dit te bereiken realiseert het Molenbolwerk een actieve en intensieve betrokkenheid van de teamleden bij het integrale schoolgebeuren. De betrokkenheid van ouders wordt vormgegeven door een intensieve schriftelijke, mondelinge en praktische communicatie. Deze communicatie heeft ten eerste tot doel ouders te engageren bij schoolactiviteiten, ten tweede ouders in de gelegenheid te stellen de gedeelde visie te beleven of vorm te geven en ten derde de visie uit te dragen voor zover ouders in hun opvoeding nog zoeken naar oriëntaties.
Het Molenbolwerk heeft in bovenstaande zaken de afgelopen jaren zeer veel geïnvesteerd met bevredigende resultaten. Uit de recent gedane tevredenheidsmeting onder ouders en kinderen spreekt een hoge tevredenheid. Het is ieders verantwoordelijkheid het huidige schoolklimaat te laten voortduren.
